Официальный сайт itartass-sib 24/7/365

Вы не зарегистрированы

Авторизация

Народный календарно-обрядовый праздник "Сурхури"

Размещено: Галина Владимировна Демидова - вс, 20/12/2009 - 22:51
Народный календарно-обрядовый праздник «СУРХУРИ» Авалтан сыхланса юлнё Туйраллё ял.нчи чёвашсен йёла-й.рки Павлё район.: Туйраллё шкул.нче чёваш ч.лхипе литература в.рентекен.: хисепл. таврап.л\=. Галина Владимировна Демидова? Бавлинский район: Республика Татарстан. Демидова Галина Владимировна учитель чувашского языка и литературы Васькино-Туйралинской ООШ: почетный краевед. Цели% 1? Познакомить с образцами календарно-обрядового фольклора? 2? Заинтересовать учащихся старинной чувашской обрядовой поэзией? 3? Прививать любовь к фольклору? Звучит музыка? Дети входят в зал: который оформлен по-старинному? В стороне – стол: накрытый расшитыми полотенцами: на столе блины: самовар: горшок (ч\лмек): чувашский квас Т.ллевсем% ,л.кхи хамёр ялти йёла-й.ркесемпе ачасене паллаштарма тата сыхласа хёварма: хамёр ялта .л.к-авал юрланё юрёсене: к.ввисене =ир.плетме? Ырё ка= пултёр хисепл. тёвансем? Паян эпир кунта пухёнтёмёр .л.крен пыракан Туйраллё ял.нчи чёвашсен йёла-й.ркине ирттерме? Туйраллё ял.нче м.н .л.кренех пир.н асатте асаннесем: кука=и кукамайсем кив.пе =.н. =ул ка=. =.р. =авёрнё? Унта яланах ватёрах =ынсем юрё юрлакансем пухённё? В.сен п.лес килн. м.нлерех =улталёк пулать тесе? Каччёсемпе х.рсем те хёйсен малашлёхне п.лес тесе пу=тарённё? Пурте хёйсен =.ррисемпе килн.? +.ррисем паллё пулччёр тесе кашни хёй.н =.ррине т.рл. т.сл. =ипсемпе =ыхса яра==.? Эпир .нте паян =амрёксене в.рентес т.ллевпе пухёнтёмёр? Хал. малтан эпир =ёла шыв ёсма анса хёпаратпёр? Кив.пе =.н. =ул ка=. ви==.н ана==. шыв патне =ёла умлён хы=лён? Иле==. витре? Витри ёшне =ёпала хура==. тата =иелтен шурё пит шёллипе вите==.? П.ри витрепе: икк.м.ш. =атма аврипе: ви==.м.ш. турчёкапа е ухватпа? +ёла анса =итсен малта пыраканни хуллен =ёпалапа витрине шыв тултарать? «40 пери 1 шуйттан ларёр пир.н витре ёшне (ларёр пир.н урапа =ине)»: - тет? Вара 41 =ёпала шыв ёссан: шёп кёна шавламасёр: умлён хы=лён – малта турчёкапа: икк.м.ш. =атма аврипе: ви==.м.ш. шыв тултарнё витрепе =.р. =авёракан п\рте киле==.? +.р. =авёраканни =емьерен п.р х.р пулмалла? Шывне кёшт =е= лартса ёшёта==.: =.р. =авёраканнин алли ан шёнтёр тесе? Вара хуллен =е= пит шёллине у=са кашни хёй.н =.ррине ярать витрене (п.р вёхётра)? +иелтен пит шёллине вите==.: юрё пу=. юрлама пу=лать: хуллен пурте юрлама тытёна==.? +.р. =авёракан хуллен =.р. =авёрать? П.рер =.рри п\рнине лексен аллине шыв ёш.нчен кёларать: =ав вёхётра юрлама чарёна==.? М.нле юрё т.лне пулать: =ав =.ррин ху=и =улталёкччен п\рни (шёпа: ёраскал) пулать те==.? +авёнпек теми=е хутччен =.р. =авёра==.: п.т.м =.р. тухса п.тиччен? П.т.м =.рри тухса п.тсен: теп.р хут яратпёр витрене? Ку =улталёкра кам м.нрен пуян пулнине пёхатпёр% Кам сывлёхран пуян? – витререн кёларатпёр п.р =.ррине? Хёш.н =.рри тухать: =авна п\рни пулать? Малалла та =апла кёларатпёр Кам юлташран пуян? Кам ук=аран пуян? Кам лайёх в.ренет? Кам выльёхран пуян? Кам чёх-ч.прен пуян? Кам .нерен? Кам сурёхран? Кам лашаран? Кам ёрёскалтан пуян? - тата ытти те: вара чи юлашкинчен Кам м.н пур япаларан та пуян? Юрё юрлама чарёнсан пурте урама тухатпёр? Витринчи шывне юр =ине тёкан та: юрне чёмёртаса илсе т.л.к паран? Кашни =ынён п.лесси килн. хёй.н малашлёхне (м.н пулассине): (кам м.не .м.тленет: =ав т.л.ке паран): т.сл.хрен% «Эп. кё=ал качча каяп-и: =ук-и?», «Эп. кё=ал в.ренме к.реп-и: =ук-и?»: тата ытти те? Вара витрине пу=а тёхёнан та =аврёнан: хёш еннелле кайса \кен: =ав еннелле качча каян: тесе шухёшлаттёмёр? Е хёш енне кайса \кен: савни =ав енчен пулать Т.л.кне кама панё: =авёнтан ирхине кайса ыйтан? Хёш. п.рисем эп. хёш енне качча каяп е авланап тесе к.==е чёлхисене хыва==. те ывёта==.? К.==е чёлхи пу=. хёш енне пёхать каччи е х.р. =ав енчен пулать те==.? Илсе килт.м.р автанпа чёх? Урисенчен канрапа =ыха==. ан тартёр тесе? Урайне п.р =.рте тулё сапа==.: теп.р =.рте шурё хут сара==.: теп.р =.рте сахёр песок. ларта==.: теп.р =.рте шыв ларта==.: теп.р =.рте ку=к.ски (т.к.р)? Чёххине каччёсем яра==.: автанне х.рсем яра==.? Каччёсем м.нле х.р лекет тесе: х.рсем менле каччё лекет тесе? Автан. е чёххи тулё патне пырсан мёшёр тулли пурнё=па: киле мул с.т.рекен =ын пулать? Шурё хут патне пырсан мёшёр хут п.лекен: гамотный: просвещенный мёшёр лекет? Сахёр песок. патне пырсан п.р-п.рне юратса тутлё пурёнать? Шыв патне пырсан вара сыпкалама юратакан мёшёр пулать: ку=к.ски патне пырсан мухтанчёк: куштан каччё е х.р лекет те==.? Эпир ятёмёр автанпа чёх? Автан. пит. нумай шухёшласа тёч.: вара шыв патне пырса савётри шывне тёкса яч.? Ку .нт. .=к. п.тт.р: кирл. мар тенине п.лтерет? Утё вёхёт.нче утта маларах тухсан =умёрсем пу=ланиччен .лкерсе пулать? Чёххи вара пит нумай шухёшласа тёмар.? Тулё патне пыч. те тулё п.рчисене суйла пу=лар.? Х.рсем тулли пурнё=па пурёнашсён? Тата =улталёк тулёхлё пулать тенине п.лтерет? Автанпа чёхпа тата м.нле =ул пулать тесе те яра==.? Тулё патне пырсан =улталёк тулёхлё (урожайлё) пулать те==.: шыв патне пырсан =умёрлё =ул пулать те==.? Вара =ак йёлана туса ирттерсен пурте п.рле пухённё =ынсем ларса чей .=е==.? ,л.к пир т.ртетт.м.р? +ав пир пу=не касса илсе: =ёвара хыпса: шёлпа =ыртса чупаттёмёр? Кама хир.= пулан: =авсен нес.лне (тёванне) качча каян т.чч.= .л.к? (Аса иле==. Михайлова Клавдия Архиповнёпа Демидова Раиса Кирилловна) +ынсем патне кайса ч\речи кутне тёрса итлен. .л.к? М.нле сёмах т.лне т.л пулан% лайёх сёмах т.лне т.л пулсан: лайёх пулать; начар сёмах т.лне т.л пулсан: начар пулать? +ветке вёхёт.нче (крешени вёхёт.нче) Христос =уралнин кун.нчен пу=ласа Туррёмёр шыва к.ни кунне =ите (от Рождества до крещения) ка=па камит пулса =\рен.? Камитсем т.рл. вёйёсем вылянё? Вара =ур=.р =итес ум.н юмё= янё? Ваттисем =итес =ул м.нле тухё= пулассине п.лешш.н пулнё? +амрёксем м.нле савни (мёшёр) лекессине п.лесси килн.? Сакёр тиртен =.летн. сарё к.р.к Арки =анни =.ртенех с.т.р.нет Сисет.р-и: тёвансем: сисмест.р-и Ёрёскалёр =.ртен =.т.р.нет? Ик ч\рече хушшинче сакёр с.лк. Шутла-шутла юлайч. тёваттё? Сисет.р-и: тёвансем: сисмест.р-и Сир.н шутлё вёхётёсем юлайч.=? Анкарти п.р хы=.нче тил. юртать Т.м-т.м хёвасене т.ллесе Эп.рех те килт.м.р сир.н пата Ыр хула пек =уртёра т.ллесе? Килкарти п.р варрине шёлса тытёр Шур калпаклё ачёрсене выляма: Эп. юрланё юрёсене асра тытёр Эп. асёра килсен юрлама? К\лн. лашёрсене вёрах тёрсан Ч.н хёмёч. йывёрта пулм.-ши? Килн. п.р хёнёрсем вёрах тёрсан Кил ху=ине йывёр пульм.-ши? К.летре п.р ларать =у ч.ресси Касса к.р-ха: анне: эп =иям? Чёланта п.р ларать пыл пички Ёсса пар-ха: анне: эп .=ем? Пу= ыратать: анне: пу= ыратать Элле =\=.м вёрём \сн.рен? Каяс килме=: анне: каяс килмес Элле хёвёр лайёх пёхнёран? Лартёр хал. сёмавар .=ес килет Чейне хура ярёр юратап? Юрлёр хал.: тёвансем: юрлёр хал. Сир.н сассёр илемл. юратап? Эп п.лмест.п ним.скер ай кала=ма Шухёшлатёп п.рле =е= пурёнма? Урамёрсем вёрём та =уртёр =\лл. +урт =ум.пе садёрсем илемл.? Сад хёмлине татса та сёра туса Юрла-юрла .=нисем илемл.? Кёвак сёхмансем те: х.р.х п.рме +ил =авёртёр сылтём та аркине? Аяккалла кайсан та час килмесен Тур =авёртёр =уралнё =.ршыва? Шурё =ём атёпалан шур чёлхана сырас марчч. Шурё юр хал. .нт. =ёвиччен? +акё тёвансемпелен пурённё чух Уйрёлас марчч. хамёр та хал. .нт. виличчен? Алёкёр п.р умне юр тултарнё К.рен лаша килн. й.р тунё? Илемс.р п.р =уртёра илем к\н. Савнё тёванёр килн.: =урт тулнё? Лашёрсене к\лсе =авёрса тёратсан: +авёнтан п.л.р ачёрсем кайнине? Хёмёшлёхсем хушшине шывсем тулсан: +авёнтан п.л.р =уркунне пулнине? Лашёрсене к\лсен те пар утна к\л Пар ут хушшисене тиха к\л? Тихи хутне к.рекен амёш пул. Пир.н хута к.рекен кам пул.? Лашёрсене =ир.крен ан кёкарёр +ир.к т.п.сене ан хёртёр? Атте: анне маншён ан хуйхёрёр Малти кунён .м.тне ан татёр? Утлантём п.р тухрём хура =ёрха Хура =улён тусанне пусарма? Юрларём: п.р ятём =авра юрё +уннё ч.рен =улёмне пусарма? Ыр ут та пур =ке: тур ут та пур Юртайничч. икк.ш п.р тик.с? Тёван та пур =ке: тантёш та пур Иртейринчч. .м.рсем п.р тик.с? +уний.сем кар.= сулёнкана* Эп. ларса юлтём сылтёма Атте-анне \стерч. ырлёхра Хал. тёрса юлтём хурлёхра? Ушкён-ушкён кайёк-хур иртет Тикуш-тикуш теекен п.ри =ук Аттепеле-аннерен уйрёлсассён Килех ачам теекен п.ри =ук? Шёнкёр кёна шёнкёр шывсем юхать Ик айкипе хурами кёр* ларать? Хурамисен =ул=и хут пулм. +ак тёвансем пире ют пулм.? Выртём-=ке тулё турём сурат* Иш.лн.-=ке манён п.р сурат Унталла-п.р кунталла пёхрём та Уйрёлнё иккен пир.н п.р тёван? Ылтёнах та х.рес к.м.л вёчёра Ялан курап санён мёйёнта +ывёрма п.р выртсан т.л.к курап Ялан =\реп санён умёнта? Ура==исем ука* кумми пур=ён Кёнтартём та ку=ран кёлартём*? +акё тёвансене эп. ёсатрём Ёсатрём та ку=ран =ухатрём? +\лл. тусем =инче ви=. хурён Чён тёррине юлнё ви= =ул=ё Ан кай хал. тёванём: ан кай хал. Ч.лхе =ине юлнё ви= сёмах? Шурё =ёматёпа шурё чёлха эп сырётттём Аршён-аршён* ярса пусёттём? +акё тванёмсем ялта пулсан Кунне ви==. кайса курёттём? Шурё =ёматёпа шурё чёлха эп сырётттём Сырас марчч. шурё юр =ёвиччен (хал. .нт. =умасёр) +акё савнё тёвансемпе пурённё чух Уйрёлас марчч. хамёр виличчен? (хал. .нт. хамёртан) Шур курница* кёмаки х.рсе =унать Ик. тияк* ачи вут касать П.рин пич. уйёх: п.рин х.вел +авё мар-ши пир.н Тур =ырни? Кёмакари хёйё шёлтёртатать Унён =унас вёхёч. =итн. иккен Аттепеле анне макёра==. Манён уйрёлас вёхёт =итн. иккен? Шур курница урайне =уса тытёр Шур калпаклё ачасем выляма Ир те кил.р тёвансем ка= та кил.р Мана =уннё ч.рене пусарма? Хура вёрман вит.р тухнё чухне Анаталли вёрём пулачч. +акё тёван патне эп. килсен Вёрём кунсем к.ске пулачч.? Улача п.р к.песем улт =.в.лл. Ларса =.лессисем час пулм. П.р курнё чух тванём кала=ар-ха Курса кала=асси час пулм.? Укёлчаран* тухрём эп ут =ултём Улт ураллё капан эп лартрём Улт ураллё капан варринче П.р сыпёксёр к.п=е \стерт.м Аттепеле анне кил.нче П.р хуйхёсёр п.в.ме* \стерт.м? Хура вёрман хы=не пит ан кайёр Хура курак йёва =авёрнё Шаннё =ыннём тесе шанса ан кала=ёр П.р хайласёр пу=ё =ухал.? * * * Урхамах юртать пу=не ухать Ин=е =ула =ывёх тёвасш.н Тёванём пёхать ку=не х.сет ,м.рл.хе п.рле пурнасшён? Ка=хи лашасем кашкёр т.сл.* Ка= пулать пуль тесе юртать* пуль Мана тёванёмсем к.те==. пуль Килмер.-=ке ку тёван те==. пуль? Хусан куппис.сем* ё=тан иртет Хёйёрлё п.р =ырма в.=.нчен Пир.н =амрёк .м.р ё=тан иртет Ырлёхпала хурлёх хушшинче? Ярёнмасёр* утё =улас мар Сар =е=кене сая ярас мар Юрламасёр .=ке =ияс мар Тёвансен сёйне сая ярас мар? И атлас пуль тутёр ий атлас пуль Атлас тутёр шывра путмасть пуль Атлас тутёр шывра путмасть пуль Иртн. .м.р калле килме= пуль? Ч\рече п.р =инче харши =инче Хура пур=ён тутри мёсхалсёр Пир.н =амрёк пу=сем ёрёскалсёр? Сакёр тиртен =.летр.м сар к.р.к 80 (сакёрвунё) п.р.м п.ртерт.м 80 (сакёрвунё) п.рме =.т.лсесс.н Тухать-=ке к.р.к.м чыслёхран? +ын хурланё пу=а Тур хурласан Тухать-=ке пу=ём чыслёхран? Леш айкинче ларать улма йывё= Касса татаймарём ка= пульч.? Савса килт.м тёванём савса килт.м Тухса каяймарём ка= турём*? Хусантанах килет Хусан купис Тим.р кёвак лаши =ул пу=.? Ма пасарнён унён х\ри =илхи Йывёр пулнё =ул пу= тытмашкён? Атте-анне =\=.сем пит шуралнё Йывёр пулнё ача-пёча \стерме? Кикак кёна кикак хур кё=кёрать Унён \кес =.р. чуллё пуль? Хёй кала=ать тёван.: хёй макёрать Унён каяс =ул. ин=е пуль? Хусантанах килн. хура =уна* Ларса юлч. Пёрслай* урамне +ин=е перти* сассём хут купёс пек Янра юлч. Туйраллё урамне? +уртёрсенче усрав кайёк пур П.сехинче чёпар т.кки? Тёванёмсем теп: тёванёмсем Уйрёлмёпёр тен. =.рсем пур? Куккук пекех м.ск.н кайёк =ук Ларса ч.п кёларма йёви =ук? Х.р ача пек м.ск.н =ын та =ук Ашш.-амёшпе пурёнма йёла =ук? Ма =уратнё атте-анне: ма \стерн. Ма вырттарнё пушёт* сёпкана (тёвёр сёпкана) Пушёт сёпка =ине вырттариччен Ямаллачч. шыва чул =ыхса Шыв т.пне янё пулсан Шыв кёпёк. пулса юхёттём Шыв кёпёка. шывран ытлашши мар Эпир атте-аннерен ытлашши мар? Вёрём ш.шк. мёйри сарё мёйёр Татаймарём кёсса туличчен Час килмест.р тёвансем: час каятёр Кураймарём ку=ём тёраниччен? 8 (сакёр) тиртен =.летр.м сар к.р.к Арки =анни =.ртен с.т.р.лет Сисет.р-и: тёванём: сисмест.р-и Ёрёскалё =.ртен с.т.р.лет*? Ирхине п.р тёрсан вуттуна хут Т.т.мсем кайтёр ял =ине Яла п.р те тухсан ипл.* =\ре Ыр ятусем кайтёр ял =ине? Выртём п.р те тулём сурат Иш.лн. иккен пир.н п.р сурат Шутласа та пёхрём тёвансене Уйрёлнё иккен пир.н п.р тёван? +\лелле п.р пёхрём та: шалт т.л.нт.м В.=ен кайёк в.=се пынинчен Лартём шухёшларём та шарт т.л.нт.м +амрёк .м.р иртсе кайнинчен? В.лт.р кёна в.лт.р шур юр =ёвать Тытаймарём ывё=ём туличчен Халь килет.р: халь каятёр тёвансем Кураймарём ку=ём траниччен? Ир пульч.-ши ку кунсем ка= пульч.-ши Элле ка= пулнё вёхёт пульч.-ши Ыр кур.-ши ку пу=ём: ыр курм.-ши Элле халь ырё курнё вёхёт пулч.-ши? Хура вёрман вит.р тухнё чухне Анаталли вёрём пулайч.? +ак тёвансем эп. килсен Вёрём кунсем к.ске пулайч.? Хура тутёрсене п.тет те==. Парласа п.р илсе юлар-и Пир.н =амрёк .м.р.м иртет те==. Выляса та кулса юлар-и? +\лл. тусем =инче пёхёр хуран Пи=ет .=ке салтакён яшкисем Анне атте курманнине курать-=ке Пир.н =амрёк пу= (салтакён пу=.сем)? Хура ч.к.=.сем хурён =инче Унён =унач.сем п.л.т =инче? П.в.м.рсем ыр =ын ум.нче Чунёмёрсем Турё аллинче? Ё=та кайнё пёланён .нисем Пёруш.сене улёха =авратса* Ё=та кайнё п.р те пир.н тёван Пур тёван.сенчен уйрёлса? Кайёк хурсем кай.= те калле кил.= Пир.н тёван кар. те калле килместь пуль Анатранах килет хура =ёрха* 2 (ик.) тилхепи тёрёх тар юхтарса Пир.н тёван килет пит асёнса Ик аллинче ч.кес вылятса? Улачё* к.песем улт =.в.лл. Ларса =.лес тесен час пулм. Курнё чухне тёвансем кала=ар-ха Курса кала=ассисем час пулм.? Ылтёнпала к.м.л м.нш.н хаклё Мёскал =ине хурса ви=н.ш.н +ак тёвансем пир. м.нш.н хаклё П.ч.кренех п.рле \сн.рен? +\лл. тусем =ине ёлёхнё чух +ил =авёртёр й.лен.н* аркине Аяккалла кайсан час килмесен Тур =авёртёр тёван =.ршыва? Х.рл. =ырласемех х.лле пулм. Пасаралла кайса илмесен П.р курмасан тёванём: п.р курёпёр Паян ыран \ксе вилмесен? Хурама* п.р п.ке й.срен* ункё Ху=ёлайч. =улён варринче П.ч.к=. п.р пу=ём =амрёк чунём Хур курайч. пур тёван хушшинче? Хурланатним хура чёх: хурланатним М.нпур ч.ппу хура пулнёшён Хурланатним пу=ём: хурланатним М.нпур тантёш хушшинче начар пулниш.н? Утлантём п.р хура =ёрха Хир варринче ви==. =аврёнтём +акё тёванёмсем асёма килсен +.р варринче ви==. вёрантём? Хура вёрман ай. к.рликелле* К.рлик. ай.нче п.рл.хен П.рлехен. вырттёр юн пекех Эпир тёрар чун пекех? Шурё чёлхасем эп. тёхёнёттём (сырёттём) Аршён-аршён ярса пусёттём Савнё тёванёмсем ялта пулсан Кунне ви==. кайса курёттём? Тарён шыва к.т.м ёшёх тесе ,нч. ку=лё* =.р. пур тесе Ин=е =ула тухрём =ывёх тесе Савнё тёванёмсем пур тесе? +\лте иккен =.л.к.н пётисем Унта =.л.к.сем =ук иккен? Ин=е иккен пир.н тёвансем Курас килн. чухне =ук иккен? Кайёк хурсем каять карталанса Кайри мала тесе ан калёр Эпирех те кунтан кайсассён Кайни лайёх тесе ан калёр? Х.рл. =ырласемех х.лле пулм. Пасаралла кайса илмесен Ыр курмасан тёвансем хур курмёпёр Паян ыран \ксе вилмесен? Кёштёр кёна кёштёр юррём пурчч. +акёнта тёван патне килсесс.н Чён пирвайхи юрра юрларём Аслатий.м авётать =и=.м =и=ет Тёта м.н =умалли юлч.-ши М.н курмар. =амрёк: м.н илтмер. Тёта м.н курмалли юлч.-ши? Ирхине п.р тётём тула тухрём Саркайёк юрлать пахчара Ялта ырё =ынсем =урала==. +уралсан та сайра =уралать? Тим.р тенк. янрама= Хам шаккаса янратам: Тёвансен =урч. шавлама= Хам юрласа шавлатам? Ч\рече п.р хупкач к.ленче У=са хурас тер.м =илс.р ка= Эрне хушшинче те 7 (=ич.) кун Килсе курас тер.м уяв кун? Ура==исем ука*: кумми пур=ён Кёнтартём та ку=ран кёлартём +акё тёвансене эп ёсатрём Ёсатрём та ку=ран =ухатрём? Килкарти п.р варне шёлса тытёр Шур калпаклё ачасене выляма Ир те кил.р тёван: ка= та кил.р +уннё ч.ресене пусарма? * * * Бавлинский район: Республика Татарстан. Демидова Галина Владимировна учитель чувашского языка и литературы Васькино-Туйралинской ООШ: почетный краевед.

»  Тэги к этому документу:

На: Народный календарно-обрядовый праздник "Сурхури"


 Маттур Эсир, Галина Демидовна! Анчах чăвашла вулама сук. Ăна урăх шрифтпа (раскладкăпа) пичетлесе вырнастармалла пулнă. Манăн сайтра вĕсем пур; http://chuvsite.ucoz.ru/ Хапăл туса кĕтетпĕр.



Смотреть русские видео онлайн


Смотреть русское с разговорами видео

Online video HD

Видео скачать на телефон

Русские фильмы бесплатно

Full HD video online

Смотреть видео онлайн

Смотреть HD видео бесплатно

School смотреть онлайн